W strukturze przyrodniczej gminy można wyodrębnić następujące elementy przestrzenne:
• kompleksy leśne i zadrzewienia;
• tereny rolniczej przestrzeni produkcyjnej;
• zbiornik „Chańcza”;
• tereny zwartej zabudowy Rakowa.
Sieć ekologiczna ECONET-PL
W granicach gminy Raków podstawowym elementem tej sieci są lasy Cisowsko-Orłowińskie (Obszar Cisowsko-Orłowiński 20K) stanowiące obszar węzłowy o znaczeniu krajowym, który jest częścią większego obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym (Obszar Świętokrzyski 31M). Funkcje regionalnych korytarzy ekologicznych zapewniających powiązania ekologiczne obszaru węzłowego z pozostałymi elementami sieci pełnią doliny Czarnej Staszowskiej i Łagowicy.
Sieć Natura 2000
Zatwierdzony przez Komisję Europejską decyzją KE2012/14/UE z 18 listopada 2011 roku (Dz. U. UE Nr 11 z 13 stycznia 2012 roku) projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk – obszar Natura 2000 PLH 260040 „Lasy Cisowsko-Orłowińskie”, obejmuje obszar o powierzchni 10 406,9 ha, w tym na terenie gminy Raków około 2 146,06 ha.Obszar Lasów Cisowsko-Orłowińskich obejmuje jeden z większych kompleksów leśnych w Górach Świętokrzyskich. Jest on położony w zlewniach Czarnej Staszowskiej i Nidy. Obejmuje trzy pasma wzgórz zbudowane z dewońskich piaskowców i wapieni oraz z kambryjskich kwarcytów. W ostoi dominują lasy bukowo-jodłowe (żyzne i kwaśne buczyny, wyżynne bory jodłowe), rzadziej grądy łęgi, obejmuje ona także niewielkie płaty łąk trzęślicowych. Występują tu również rozległe torfowiska wysokie i przejściowe otoczone borami bagiennymi i bagiennymi lasami olszowymi. Bardzo dobrze zachowały się tu również suche bory sosnowe Cladonio-Pinetum. Celem ochrony obszaru jest zabezpieczenie naturalnego lasu o charakterze Gorskim na niżu. Oszacowano, że w ostoi występuje około 700 gatunków roślin naczyniowych, w tym 42 gatunki objęte ochroną ścisłą oraz 10 ochroną częściową. Stwierdzono występowanie 19 typów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej. Występuje tu wiele rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków, kilka gatunków nietoperzy trzy gatunki traszek, trzy chronione gatunki ryb i dwa gatunki minogów z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Świat owadów reprezentują najsilniejsze w regionie populacje przelatki aurinii, modraszka telejusa i czerwończyka nieparka, a także mniejsze populacje czerwończyka fioletka, trzepli zielonej i zalotki większej.
Obecnie trwają prace nad opracowaniem planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 „Lasy Cisowsko-Orłowińskie” stosownie do wymogów art. 28 ustawy o ochronie przyrody.
Park jest położony w obrębie Wyżyny Kieleckiej i obejmuje wschodni fragment Gór Świętokrzyskich. Ograniczony jest od północnego zachodu i od północy doliną rzeki Belnianki, od wschodu doliną Łagowicy, od południa doliną Czarnej Staszowskiej i od południowego zachodu doliną Pierzchnianki. Teren Parku przecinają pasma: Orłowińskie, Cisowskie i Ociesęckie oraz Wzgórza Bardziańskie.
Największą wartością naturalnego środowiska przyrodniczego jest szata roślinna, a szczególnie lasy. Zajmują one 63 % powierzchni parku i 28 % otuliny. Lasy charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem typologicznym siedlisk, składu gatunkowego drzewostanów i ich struktury wiekowej. Występuje tu 13 typów siedliskowych lasu od boru suchego do olsu. Dużemu zróżnicowaniu siedlisk towarzyszy bogactwo zespołów roślinnych, zarówno roślinności leśnej (15 zespołów, wśród których dominują lasy mieszane wyżynne, bory i lasy świeże oraz bory mieszane) jak i torfowiskowej. Pod względem zróżnicowania roślinności oraz bogactwa flory teren Parku należy do najciekawszych w Krainie Świętokrzyskiej i przewyższa w tym zakresie nawet Świętokrzyski Park Narodowy.
Obecnie na obszarze parku obowiązują przepisy Rozporządzenia Nr 72/2005 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 roku w sprawie Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego zmienione Rozporządzeniem Wojewody Świętokrzyskiego Nr 2/2009 z dnia 28 stycznia 2009 roku. Zgodnie z rozporządzeniem cele ochrony parku są następujące:
- zachowanie cennych biocenoz z chronionymi i rzadkimi gatunkami flory i fauny;
- zachowanie różnorodności geologicznej, w tym obszarów występowania rzeźby lessowej;
- racjonalne wykorzystanie zasobów złóż kopalin;
- zachowanie naturalnych fragmentów ekosystemów wodnych (rozlewisk i starorzeczy);
- zachowanie populacji roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;
- zachowanie siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin; zwierząt i grzybów, w tym w szczególności torfowisk;
- zachowanie układów i obiektów zabytkowych, a także licznych miejsc pamięci narodowej;
- preferowanie zabudowy nawiązującej do regionalnej tradycji i otaczającego krajobrazu;
- zachowanie wartości historycznych, kulturowych i etnograficznych;
- zachowanie istniejących punktów i ciągów widokowych;
- ograniczanie negatywnego wpływu działalności gospodarczej na krajobraz.
- realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami);
- umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej;
- likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
- likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno – błotnych;
- wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych;
- prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową.
Wokół parku wyznaczono otulinę o powierzchni 23 748 ha, z tego na terenie gminy Raków okoł 7682 ha.
Obecnie obowiązują tu przepisy Rozporządzenia Nr 80/2005 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 roku w sprawie Cisowsko-Orłowińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu zmienione Rozporządzeniem Wojewody Świętokrzyskiego Nr 10/2009 z dnia 28 stycznia 2009 roku w sprawie Cisowsko-Orłowińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. W Rozporządzeniu ustalono następujące zadania w zakresie ochrony czynnej ekosystemów:
- ochrona dużych kompleksów leśnych dla zachowania różnorodności biologicznej lasu;
- zapewnienie bioróżnorodności ekosystemów, a w szczególności najcenniejszych zbiorowisk łąk i torfowisk;
- zachowanie naturalnych fragmentów obszarów wodnych i torfowisk;
- zachowanie tworów i składników przyrody nieożywionej.
- zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
- likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka;
- likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno - błotnych.
W granicach obszaru obowiązują przepisy Rozporządzenia Nr 89/2005 Wojewody Świętokrzyskiego z dnia 14 lipca 2005 roku w sprawie obszarów chronionego krajobrazu zmienione Rozporządzeniem Wojewody Świętokrzyskiego Nr 17/2009 z dnia 28 stycznia 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów chronionego krajobrazu.
W Rozporządzeniu ustalono następujące działania na terenie obszaru w zakresie czynnej ochrony ekosystemów:
- zachowanie i ochrona zbiorników wód powierzchniowych naturalnych i sztucznych, utrzymanie meandrów na wybranych odcinkach cieków;
- zachowanie śródpolnych i śródleśnych torfowisk, terenów podmokłych, oczek wodnych, polan, wrzosowisk, muraw, niedopuszczenie do ich uproduktywnienia lub też sukcesji;
- utrzymanie ciągłości i trwałości ekosystemów leśnych;
- zachowanie i ewentualne odtwarzanie lokalnych i regionalnych korytarzy ekologicznych;
- ochrona stanowisk chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów;
- szczególna ochrona ekosystemów i krajobrazów wyjątkowo cennych, poprzez uznawanie ich za rezerwaty przyrody, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i użytki ekologiczne;
- zachowanie wyróżniających się tworów przyrody nieożywionej.
- zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
- likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, od-budowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych;
- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeże-li służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka;
- likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych.