Według podziału fizyczno-geograficznego Polski J. Kondrackiego gmina Raków leży na pograniczu dwóch mezoregionów Wyżyny Kieleckiej: południowa część gminy należy do Pogórza Szydłowskiego, natomiast północna do Gór Świętokrzyskich. Według szczegółowego podziału Gór Świętokrzyskich M. Balwierczak-Jakubowskiej i R. Czarneckiego północna część gminy położona jest w mikroregionie Pasma Orłowińskiego. Główną rzeką jest Czarna Staszowska.
Wielkopowierzchniowe obszary chronione
Tereny gminy oraz sąsiadujące z nią obszary charakteryzują się dużymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Potrzeba ochrony przyrody stała się bodźcem do działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego na tych terenach.
W granicach gminy znajduje się Cisowsko-Orłowinski Park Krajobrazowy (utworzony w 1995 roku). Park jest położony w obrębie Wyżyny Kieleckiej i obejmuje wschodni fragment Gór Świętokrzyskich. Teren Parku przecinają pasma: Orłowińskie, Cisowskie i Ociesęckie oraz Wzgórza Bardziańskie. Największą wartością naturalnego środowiska przyrodniczego jest szata roślinna, a szczególnie lasy. Lasy charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem typologicznym siedlisk, składu gatunkowego drzewostanów i ich struktury wiekowej. Występuje tu 13 typów siedliskowych lasu od boru suchego do olsu. Dużemu zróżnicowaniu siedlisk towarzyszy bogactwo zespołów roślinnych, zarówno roślinności leśnej (15 zespołów, wśród których dominują lasy mieszane wyżynne, bory i lasy świeże oraz bory mieszane) jak i torfowiskowej. Pod względem zróżnicowania roślinności oraz bogactwa flory teren parku należy do najciekawszych w Krainie Świętokrzyskiej i przewyższa w tym zakresie nawet Świętokrzyski Park Narodowy. Obejmuje on północno-wschodnią część gminy na styku z gminami Daleszyce i Łagów.
Drugim obszarem chronionym na terenie gminy jest Cisowsko-Orłowiński Obszar Chronionego Krajobrazu, który utworzono w 2001 roku na obszarze otuliny Cisowsko-Orłowińskiego Parku Krajobrazowego. Obejmuje on tereny rolnicze i leśne. Na jego obszarze znajduje się 10 pomników przyrody oraz 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Oprócz walorów przyrodniczych znajduje się tu wiele zabytków świadczących o bogactwie kulturowym tego regionu. Zachowało się tu wiele form antropogenicznych dokumentujących istnienie historycznego górnictwa rud metali, zwłaszcza w okolicach Daleszyc, Łagowa, Szczecna. Zachowały się również zespoły obiektów świadczące o bogactwie dziedzictwa kulturowego od czasów prahistorycznych. Cennym elementem są zabytkowe układy urbanistyczne Łagowa, Rakowa, Daleszyc i Dębna.
Trzeci chroniony obszar znajdujący się na terenie gminy to Chmielnicko-Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu położony generalnie w środkowej części województwa świętokrzyskiego, łączy się od zachodu z Włoszczowsko-Jędrzejowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu, w okolicach Szydłowa z Jeleniowsko-Staszowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu, zaś na południowym-wschodzie z Solecko-Pacanowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Należący do niego teren leży w gminach Gnojno i Szydłów a częściowo także w gminach: Morawica, Pierzchnica, Kije, Chmielnik, Raków, Łagów, Busko Zdrój, Stopnica i Tuczępy. Jest to obszar o charakterze rolniczo-leśnym. W jego szacie roślinnej dominują lasy występujące zwarcie na większym terenie w rejonie między Włoszczowicami a Piotrkowicami, na zachód od Chmielnika i na południe od Drugni. Pod względem siedliskowym przeważają tu bory sosnowe i bory mieszane, sporadycznie występują fragmenty borów trzcinnikowych, olsów i łęgów. Ważnym elementem szaty roślinnej są zbiorowiska nieleśne: głównie torfowiska z udziałem takich rzadkich roślin jak: przygiełka biała, sesleria błotna, turzyca Davalla, storczyki: kruszczyk błotny, storczyk szerokolistny. Na wychodniach skał węglanowych porastają murawy kserotermiczne znacznie jednak uboższe niż nad dolną Nidą. Liczne stawy i zbiornik Chańcza tworzą biotopy dla wielu gatunków ptaków wodno-bagiennych. Tradycje osadnicze na terenie tego obszaru chronionego krajobrazu sięgają czasów neolitycznych. Wśród zabytków ważną rolę o znaczeniu krajowym przedstawia gotycki układ urbanistyczny Szydłowa zamknięty murami warownymi oraz romańsko-barokowy kościół w Kijach. Obszar pełni ważne ekologiczne funkcje łącznikowe pomiędzy Zespołem Parków Krajobrazowych Gór Świętokrzyskich i Zespołem Parków Krajobrazowych Ponidzia. Jego pierwszoplanową funkcją jest ochrona wód powierzchniowych głównie rzeki Czarnej Staszowskiej wraz ze zbiornikiem wodnym Chańcza.