Zróżnicowane warunki gruntowe na obszarze gminy rzutujące w istotny sposób na geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych. Warunki te określa się na etapie projektowania obiektów budowlanych. Wtedy też wykonywane będą szczegółowe analizy warunków gruntowych. Na etapie niniejszego opracowania można jedynie stwierdzić, iż proste warunki gruntowe występować będą głównie w środkowej i południowej części gminy w obrębie gdzie występują jednorodne grunty piaszczysto-żwirowe i gliny zwałowe a zwierciadło wody gruntowej występuje głębiej niż 2 m poniżej poziomu terenu. Podobnie korzystne warunki gruntowe występują w obrębie wyrównanych wierzchowin wzniesień w części północnej obszaru tam gdzie odsłaniają się na powierzchni piaskowce kambryjskie i dewońskie. Natomiast złożone warunki gruntowe będą występować głównie na pozostałym obszarze północnej części gminy ze względu na występujące nieciągłości oraz zmienność genetyczną i litologiczną utworów powierzchniowych. Złożone warunki gruntowe pojawiać się mogą również na całym obszarze gminy na zboczach dolin i stokach o znacznym nachyleniu oraz w dnach dolin tam gdzie płytko zalega zwierciadło wody gruntowej. Zmienne warunki gruntowe mogą występować również na wydmach piaszczystych.

Na obszarze gminy Raków występują niektóre niekorzystne zjawiska geologiczne, które decydują o powstaniu skomplikowanych warunków gruntowych. Zjawiska sufozyjne rozwijają się w utworach lessowych zalegających w rejonie miejscowości Szumsko, Bardo i Ociesęki. Zjawiska krasowe rozwijają się w skałach węglanowych (wapienie, dolomity). Intensywny rozwój zjawisk krasowych stwierdzono w rejonie na północ od Rakowa. Ponadto występują one również w miejscowościach Chańcza i Życiny. Krasowe źródła występują na zachodnim brzegu zbiornika Chańcza. Osuwanie i spełzywanie to zjawiska, które mogą wystąpić wszędzie na stokach i zboczach o znacznym nachyleniu. Najbardziej podatne są jednakże zbocza zbudowane z lessów oraz z innych utworów luźnych a także z utworów niejednorodnych z udziałem skał łupkowych i ilastych. Ponadto zagrożone osuwaniem są zbocza podcinane przez rzeki i potoki.

Z oczywistych względów najgorsze warunki gruntowe występują na współcześnie tworzących się stożkach napływowych Czarnej Staszowskiej i Łagowicy przy ujściach do zbiornika Chańcza.

W przypadku realizacji obiektów budowlanych na obszarach o skomplikowanych warunkach gruntowych konieczne będzie każdorazowe wykonanie oprócz dokumentacji geotechnicznej także dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, w której szczegółowo określa się parametry gruntów budujących podłoże geologiczne projektowanej inwestycji z uwzględnieniem tektoniki, morfologii, stratygrafii, wpływu inwestycji na środowisko, itp. Dokumentacje tego typu stosuje się obligatoryjnie dla trzeciej kategorii geotechnicznej, a więc tam, gdzie występują skomplikowane warunki gruntowo-wodne lub/i gdy konstrukcja obiektu kwalifikuje go do tej kategorii.

Pomimo bardzo urozmaiconej budowy geologicznej na terenie gminy dotychczas stwierdzono występowanie niewielkiej ilości surowców mineralnych. Dotychczas udokumentowano trzy złoża piasków: „Dębno” (ID 1310); „Chańcza” (ID 1329) oraz „Rembów” (ID 5573). Dwa pierwsze z tych złóż zostały skreślone z bilansu zasobów. A zatem tylko złoże „Rembów” ma pewne znaczenie gospodarcze.

Ponadto w gminie znajdują się dwa perspektywiczne złoża piasków przydatnych dla budownictwa: „Raków” i „Pągowiec”.

„W Ociesękach znajduje się obszar występowania glin zwietrzelinowych wytworzonych z łupków kambryjskich. Gliny te zawierają okruchy zwięzłych łupków i piaskowców i w związku z tym jedynie niewielkie płaty tego surowca posiadają jakość odpowiednią dla produkcji ceramiki budowlanej. Mało prawdopodobne jest zatem udokumentowanie złoża surowca ilastego w ilości wystarczającej dla podjęcia eksploatacji na skalę przemysłową.

Rzeźba obszaru gminy Raków pozostaje w bezpośrednim związku z budową geologiczną. Na terytorium gminy Raków można wyróżnić dwie części wyraźnie różniące się pod względem geomorfologicznym.

Północna część gminy położona w Górach Świętokrzyskich jest wyraźnie wyższa i posiada urozmaiconą rzeźbę terenu. W rzeźbie tej części gminy dominują wydłużone pasma o lekko falistej linii grzbietowej nawiązujące swym przebiegiem do wychodni odpornych piaskowców kambryjskich, porozdzielane szerokimi dolinami. Stoki wzniesień porozcinane są wąskimi dolinami o charakterze parowów, wąwozów lub wciosów. Charakterystyczne formy erozji wąwozowej wykształciły się w utworach lessowych okolic Barda, Szumska i Ociesęk.

Południowa niższa część terytorium gminy jest oddzielona od części północnej wyraźną krawędzią morfologiczną o przebiegu mniej więcej z północnego zachodu na południowy wschód w rejonie Szumska, Woli Wąkopnej i Ociesęk. Powierzchnia ziemi jest tu wyrównana, urozmaicona wciętymi dolinami rzek Czarnej i jej dopływów a także piaszczystymi pagórami wydm.

Z występowaniem trzeciorzędowych wapieni związany jest rozwój zjawisk krasowych w rejonie na północ od Rakowa. Jest to kras reprodukowany w zalegających na wapieniach osadach plejstoceńskich. Formami pochodzenia krasowego są werteby. Na powierzchni są one widoczne jako niewielkie zabagnione zagłębienia w miejscach gdzie znajdują się leje krasowe wypełnione gliną i piaskiem pochodzenia lodowcowego.

Rozpiętość wysokości bezwzględnych na terenie gminy wynosi ponad 200 m. Najwyższym wzniesieniem jest góra Zamczysko wznosząca się nad Nową Hutą na wysokość 420,8 m n.p.m. Natomiast najniżej położone są brzegi zbiornika Chańcza znajdujące się na wysokości około 217 m n.p.m.

Bogaty gatunkowo jest również świat zwierząt gminy Raków. Informacje na temat składu gatunkowego fauny nie pokrywają się ściśle z granicami gminy. Najlepiej rozpoznany jest świat zwierząt występujących na terenie obszaru Natura 2000 „Lasy Cisowsko-Orłowińskie”. Według Standardowego Formularza Danych obszaru występuje tu 29 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG a ponadto 11 gatunków regularnie występujących ptaków migrujących niewymienionych w wyżej wymienionym załączniku. Spośród ssaków występują tu gatunki zwierzyny grubej jak dzik, jeleń, sarna, a spośród zwierzyny drobnej 3 gatunki wymienione w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: bóbr europejski, wydra europejska i nietoperz nocek duży. Ponadto występuje tu 5 innych gatunków nietoperzy: mroczek późny, nocek rudy, borowiaczek, borowiec wielki i gacek brunatny. Inne ważne gatunki ssaków występujące w tym obszarze to borsuk, popielica i orzesznica. Spośród gadów odnotowano występowanie padalca, jaszczurki zwinki, jaszczurki żyworodnej, zaskrońca zwyczajnego i żmii zygzakowatej. Dwa spośród występujących tu gatunków płazów są wymienione w załączniku II wyżej wymienionej Dyrektywy Rady. Są to traszka grzebieniasta i kumak nizinny. Występują tu jeszcze inne gatunki płazów: traszka zwyczajna, traszka górska, ropucha szara i rzekotka drzewna.

Świat ryb został sztucznie wzbogacony w wyniku budowy zbiornika „Chańcza”. Na terenie gminy występują między innymi miętus, lipień, płoć, leszcz, krąp, jazgarz, okoń, szczupak. W obszarze natura 2000 „Lasy Cisowsko-Orłowińskie” stwierdzono występowanie 2 gatunków minoga: minóg strumieniowy i minóg ukraiński.

Spośród bezkręgowców 7 gatunków z załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG występuje w „Lasach Cisowsko-Orłowińskich”. Są to: małż – skójka gruboskorupowa; ważki – trzepla zielona i zalotka większa oraz motyle – modraszek telejus, czerwończyk nieparek, czerwończyk fioletek i przeplotka aurinia.